- چه چیزی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی را خاص می‌کند؟
- گرایش‌ها و شاخه‌های مختلف
- مسیر تحصیلی و پیش‌نیازهای ورود به رشته
- آشنایی با واحدهای درسی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی در مقطع کارشناسی
- فرصت‌های شغلی پس از فارغ‌التحصیلی در زیست شناسی سلولی و مولکولی
- بازار کار و درآمد رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی در ایران و جهان
- چرا باید رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی را انتخاب کرد؟
- چالش‌ها و مزایا رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی
- کلام آخر
رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی (cellular and molecular biology) یکی از بنیادی‌ترین و پراهمیت‌ترین شاخه‌های علوم زیستی به شمار می‌رود. دانشجویان رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی با نحوه فعالیت تمامی دستگاه‌های بدن و عملکرد سلول‌ها و مولکول‌های زیستی به طور کامل آشنا می‌شوند. آشنایی با این مفاهیم زیر ساخت علمی و لازم برای ورود به رشته‌های ژنتیک، زیست فناوری، مهندسی بافت و پزشکی مولکولی را فراهم می‌کند.
در این مقاله به توضیح رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی خواهیم پرداخت. اگر می‌خواهید با بازار کار، درآمد و مهاجرت این رشته آشنا شوید این مقاله را از دست ندهید.
چه چیزی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی را خاص می‌کند؟
این رشته به دلیل ترکیب تحقیقات سلولی با فناوری‌های پیشرفته جدید، جایگاه ویژه‌ای در دنیای علمی امروزه دارد. چیزی که این رشته را از دیگر رشته‌های زیست‌شناسی متمایز می‌کند، تمرکز آن بر سطح سلول و مولکول است. سطوحی که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند اما همه فرآیندهای زیستی از آن سطوح آغاز می‌شوند.
در زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، به بررسی دقیق‌تر نحوه عملکرد مولکول‌ها و سلول‌ها در داخل بدن موجودات زنده پرداخته می‌شود. این رشته در واقع پل ارتباطی بین زیست‌شناسی پایه و کاربردهای عملی آن در پزشکی، داروسازی، زیست‌فناوری، نانوتکنولوژی و سایر علوم زیستی است.
یکی از علت‌هایی که این رشته دانشجویان را به خود جذب می‌کند، افزایش توانایی آن‌ها در ارائه راهکارهای نوین برای درمان بیماری‌ها در سطح سلول و مولکول آسیب‌دیده است. به عنوان مثال، تحقیقات در زمینه سلول‌های بنیادی(Stem cells)، ویرایش ژن(gene) و ژنوم(genome)، ساخت داروهای هدفمند و واکسن‌های جدید بر اساس فهم عمیق از زیست‌شناسی سلولی و مولکولی توسعه یافته‌اند.
این رشته همچنین این امکان را برای دانشجویان فراهم می‌کند که درک بهتری از مکانیزم‌های زیستی مانند چگونگی تعامل سلول‌ها با یکدیگر، انتقال سیگنال‌های زیستی (Bio signals)و فرآیندهای بیوشیمیایی پیدا کنند. این فهم می‌تواند در طراحی داروهای زیستی، تکنولوژی‌های جدید درمانی و در نهایت توسعه روش‌های پیشرفته برای درمان بیماری‌های ژنتیکی بسیار مؤثر باشد.
در نهایت، یکی از جنبه‌های خاص این رشته وابسته بودن به پیشرفت‌های فناوری است که باعث شده تا بتوان در کنار یادگیری مفاهیم علمی، با ابزارهای پیشرفته و تکنیک‌های آزمایشگاهی مثل پیش‌بینی‌های مولکولی و مدل‌سازی‌های ژنتیکی هم آشنا شد. این ترکیب علم و فناوری، جذابیت و اهمیت این رشته را دوچندان کرده است.
گرایش و شاخه‌های مختلف
رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی به دلیل تنوع و گستردگی بالا، شامل گرایش‌ها و شاخه‌های متعددی است که در زمینه‌های مختلف علوم زیستی و پزشکی کاربرد دارند. این رشته به‌طور کلی بر شناسایی و تحلیل فرآیندهای زیستی در سطح سلول و مولکول تمرکز دارد، اما بسته به مسیر تحصیلی و پژوهشی هر دانشجو، می‌تواند به حوزه‌های تخصصی‌تری گسترش پیدا کند.
در مقطع کارشناسی، این رشته معمولاً با گرایش‌هایی مانند بیوتکنولوژی، زیست‌شناسی سلولی و مولکولی و میکروبیولوژی ارائه می‌شود. اما در مقطع کارشناسی‌ارشد، تنوع گرایش‌ها بسیار بیشتر شده و شامل حوزه‌هایی نظیر سلولی و مولکولی، بیوتکنولوژی، ژنتیک مولکولی و انسانی، بافت‌شناسی (علوم تشریحی)، نانوبیوتکنولوژی، تکوین (Embryology)، ایمونولوژی، هماتولوژی، ویروس‌شناسی و میکروبیولوژی می‌گردد.
بنابراین، میتوان گفت رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی در مقطع کارشناسی نقش ستون اصلی را ایفا می‌کند که در مقاطع تحصیلی بالاتر شاخه‌های تخصصی فراوانی از آن منشعب می‌شوند که موجب گسترش قابل‌توجه این حوزه علمی می‌گردند.
مسیر تحصیلی و پیش‌نیازهای ورود به رشته
در مقطع کارشناسی، دانشجویان ابتدا با مبانی اصلی زیست‌شناسی سلولی، مولکولی، ژنتیک، میکروب، بیوشیمی و فیزیولوژی جانوری و گیاهی آشنا می‌شوند. همچنین آموزش‌های آزمایشگاهی و تکنیک‌های پایه پژوهشی هم نقش پررنگی در این دوره دارند و می‌توانند موجب پیشرفت و موفقیت بیشتر در این مقطع تحصیلی شوند.
فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی می‌توانند با شرکت در آزمون‌های کارشناسی ارشد وزارت علوم یا وزارت بهداشت، وارد مقاطع بالاتر شوند. در مقطع ارشد و دکتری، دانشجویان امکان انتخاب گرایش‌های تخصصی‌تر مانند ژنتیک، بیوتکنولوژی، ایمنی‌شناسی، هماتولوژی، تکوین و سایر زیرشاخه‌ها را دارند. هر یک از این گرایش‌ها، مهارت‌ها و مسیرهای شغلی متفاوتی را پیش روی دانشجو رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی قرار می‌دهند.
آشنایی با واحدهای درسی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی در مقطع کارشناسی
رشته زیست شناسی سلول و در بسیاری از دانشگاه‌های کشور ارائه می‌شود و در ۸ نیمسال تحصیلی (۴ سال) به پایان می‌رسد که حدود ۱۳۰ تا ۱۳۶ واحد درسی است و این تعداد بسته به دانشگاه کمی متفاوت می‌باشد.
| دسته‌بندی دروس | تعداد تقریبی واحد |
|---|---|
| دروس عمومی | ۲۲ واحد |
| دروس پایه | ۲۵ واحد |
| دروس تخصصی اصلی | ۵۸ تا ۶۰ واحد |
| دروس اختیاری تخصصی | ۱۰ تا ۱۲ واحد |
| پروژه تحقیقاتی (پایان‌نامه کارشناسی) | ۲ واحد (غیراجباری در بعضی دانشگاه‌ها) |
از مهم‌ترین دروس تخصصی در این رشته میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
زیست شناسی سلولی و مولکولی
ژنتیک پایه و مولکولی
بیوشیمی ساختار و متابولیسم
تکامل موجودات زنده
تکوین جانوری
بافت شناسی
مبانی بیوانفورماتیک و آمار زیستی
ایمنی‌شناسی
همچنین با توجه به آزمایشگاهی بودن ماهیت رشته اکثر دروس تخصصی نیز 1 واحد آزمایشگاهی را به صورت هم‌نیاز شامل می‌شود.
فرصت‌های شغلی پس از فارغ‌التحصیلی در زیست شناسی سلولی و مولکولی
رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی صرفا محدود به فعالیت‌های پژوهشی در آزمایشگاه نیست بلکه فعالیت‌های گسترده‌ای را میتوان در این رشته انجام داد. تعداد بسیاری از دانشجوهای این رشته بعد از فارغ‌التحصیلی دقیقا نمی‌دانند چه مسیری پیش روی آن‌ها است. همانطور که اشاره شد فرصت‌های شغلی بسیاری برای این رشته وجود دارد اما واقعیت این است که بسیاری از فرصت‌های شغلی این رشته به سطح تحصیلات، مهارت‌های عملی و تجربه‌های پژوهشی فرد بستگی دارد.
مهم‌ترین زمینه‌های کاری این رشته:
- فعالیت در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و تشخیصی
فارغ‌التحصیلان می‌توانند در آزمایشگاه‌های مختلف اعم از تحقیقاتی، تشخیص طبی، ژنتیک، پاتولوژی و بیوشیمی مشغول به کار شوند. - شرکت‌های بیوتکنولوژی و داروسازی
بسیاری از فارغ‌التحصیلان سلولی و مولکولی وارد صنایع دارویی، بیوتکنولوژی یا تولید کیت‌های تشخیصی می‌شوند و در بخش R&D شرکت‌ها فعالیت می‌کنند. - تدریس و آموزش
با ادامه تحصیل در مقاطع ارشد و دکتری، امکان فعالیت در زمینه آموزش در دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و مدارس فراهم می‌شود. - پژوهش و ادامه تحصیل در داخل یا خارج از کشور
ادامه تحصیل تا مقاطع PHD یا Postdoc و فعالیت به عنوان پژوهشگر در مؤسسات علمی و دانشگاه‌های داخلی و بین‌المللی، یکی از مسیرهای اصلی شغلی محسوب می‌شود. - شاخه‌های بین‌رشته‌ای و شغل‌های نوظهور
با یادگیری مهارت‌هایی مانند برنامه‌نویسی، تحلیل داده‌های زیستی و آمار میتوان وارد حوزه‌هایی مانند بیوانفورماتیک، علوم داده‌های زیستی و طراحی واکسن و دارو به کمک هوش مصنوعی شوند.
از دیگر نکات مهم برای از دست ندادن فرصت‌های شغلی پیش رو، ساخت رزومه کاری حتی بدون سابقه کاری زیاد. داشتن یک رزومه حرفه‌ای ضروری است. میتوان با استفاده از رزومه‌ساز جاب‌درمان رزومه‌ای حرفه‌ای، استاندارد و قابل دانلود به صورت پی‌دی‌اف برای ارسال به فرصت‌های شغلی مرتبط با مهارت‌هایتان بسازید. این رزومه می‌تواند در فرصت‌های کارآموزی، پروژه‌های آزمایشگاهی و همکاری با شرکت‌های مطرح این حوزه به شما کمک زیادی کند.
بازار کار و درآمد رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی در ایران و جهان
وضعیت بازار کار رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی در ایران و بسیاری از کشورها، ترکیبی از فرصت‌های متنوع و در عین حال چالش‌های رقابتی است. برخلاف رشته‌های دیگر علوم پزشکی مانند پزشکی یا داروسازی که مسیر شغلی مشخص‌تری دارند، فارغ‌التحصیلان این رشته معمولاً باید مسیر شغلی خود را به‌صورت هدفمند و تدریجی بسازند و در این راه سخت و پرچالش با قدرت ادامه دهند.
در ایران، بازار کار این رشته بیشتر در مراکز پژوهشی، آزمایشگاه‌های تخصصی، شرکت‌های دانش‌بنیان، صنایع زیست‌فناوری و دارویی فعال است. با این حال، جذب در این موقعیت‌ها معمولاً نیازمند مدرک تحصیلات تکمیلی، تجربه آزمایشگاهی یا مهارت‌های خاصی مانند کشت سلول، نحوه کار با دستگاه‌های آزمایشگاهی و انجام آزمایشات یا کار با نرم‌افزارهای تحلیلی است.
فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در مراکز پژوهشی وزارت علوم، جهاد کشاورزی، انستیتو پاستور، مرکز تحقیقات ژنتیک، مراکز تحقیقاتی دانشگاهی، بیمارستان‌ها و مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی به فعالیت‌های تحقیقاتی ژنتیکی بپردازند.
درآمد
از نظر درآمد، نمی‌توان رقم ثابتی برای همه فارغ‌التحصیلان در نظر گرفت؛ اما معمولاً سطح حقوق افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند به عوامل زیر بستگی دارد:
مقطع تحصیلی: دارندگان مدرک کارشناسی معمولاً درآمد کمتری نسبت به فارغ‌التحصیلان ارشد یا دکتری دارند.
نوع فعالیت: افرادی که در پژوهشگاه‌ها یا پروژه‌های تحقیقاتی فعالیت می‌کنند، درآمدشان متفاوت از کسانی است که در صنعت دارویی یا شرکت‌های خصوصی مشغول‌اند.
محل کار: حقوق در شرکت‌های خصوصی یا بین‌المللی معمولاً بالاتر از مراکز دولتی یا آموزشی است.
مهارت‌های تخصصی: افرادی که تسلط بالایی به تکنیک‌های پیشرفته مانند طراحی پرایمر، آزمایشات PCR، فلوسایتومتری، کشت سلول یا تحلیل داده‌های زیستی دارند، معمولاً شانس درآمد بهتر دارند.
در کشورهای دیگر، خصوصاً اروپا، کانادا و آمریکا بازار کار گسترده‌تری برای فارغ‌التحصیلان زیست سلولی مولکولی وجود دارد؛ به‌ویژه در صنایع دارویی، ژنتیک پزشکی، زیست‌فناوری، بیوانفورماتیک و تحقیقاتی دولتی یا خصوصی. در این کشورها، درآمد سالانه برای کارشناسان این حوزه می‌تواند بین ۴۰ تا ۸۰ هزار دلار یا بیشتر متغیر باشد و به به محل کار، سطح تجربه و تخصص بستگی دارد
چرا باید رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی را انتخاب کرد؟
اگر به رازهای درون سلول، مکانیسم‌های ژنتیکی، درمان بیماری‌های غیر قایل درمان یا کشف فناوری‌های نوین زیستی علاقه دارید، رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی می‌تواند یکی از بهترین انتخاب‌ها برای شما باشد. این رشته نقطه تلاقی علوم زیستی، پزشکی، داروسازی و بیوتکنولوژی است؛ جایی که به درک عمیق‌تری از عملکرد بدن، بیماری‌ها و حتی درمان آن‌ها از سطح مولکولی(سطحی که تنها با بررسی آزمایشات دقیق قابل مشاهده است و ابتدا بیماری ظاهر هیچ بیماری مشخص نمی‌شود.) می‌رسید.
اما چرا این رشته انتخابی هوشمندانه است؟
۱. پایه علمی بسیاری از رشته‌هایی که در آینده بسیار کاربردی خواهند بود.
زیست سلولی مولکولی، پایه علمی رشته‌هایی مانند ژنتیک، بیوتکنولوژی، ایمونولوژی، نانوفناوری زیستی و علوم اعصاب است. انتخاب این رشته یعنی ورود به دنیایی که تقریباً با همه علوم پزشکی و زیستی ارتباط دارد.
۲. امکان ورود به شاغل‌های بین‌رشته‌ای و ترند این روز‌های دنیا علمی!
بیوانفورماتیک و طراحی دارو، پژوهش‌های علمی در مورد کاربرد سلول‌های بنیادی تا شبیه‌سازی ژن‌ها. این رشته زمینه ورود به حوزه‌هایی را فراهم می‌کند که امروزه در خط مقدم تحقیقات علمی جهان قرار دارند.
۳. فرصت برای تحصیل یا کار در خارج از کشور
این رشته یکی از شناخته‌شده‌ترین رشته‌ها در سطح جهان است. دارا بودن سابقه کار در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی یا داشتن مهارت‌های آزمایشگاهی در این حوزه می‌تواند مسیر اپلای تحصیلی یا شغلی را هموارتر کند.
۴. کسانی که عاشق کشف، تحقیق و یادگیری مداوم هستید؛ این رشته مخصوص شماست!
کسانی که به دنبال مسیر تحصیلی هستند که تکراری نباشد و همیشه در حال تحول و توسعه باشد، این رشته گزینه بسیار مناسبی است. دنیای زیست مولکولی مدام با کشف‌های علمی جدید رو به رو می‌شود و هیچ وقت تکراری نمی‌شود.
۵. انعطاف‌پذیری بالا در مسیر تحصیلی و شغلی
بعد از اتمام مقطع کارشناسی، میتوان وارد شاخه‌های تخصصی بسیار متنوعی شد، از پزشکی مولکولی و مهندسی ژنتیک گرفته تا نانوپزشکی یا زیست‌فناوری کشاورزی. این انعطاف باعث می‌شود مسیر هرکس بر اساس علاقه و توانمندی‌هایش ساخته شود.
چالش‌ها و مزایا رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی
رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی یکی از رشته‌های پایه و پیشرو در حوزه علوم زیستی است که بستر مناسبی برای رشد علمی، پژوهش‌های نوین و فعالیت در حوزه‌های میان‌رشته‌ای فراهم می‌کند. با این حال، مانند هر مسیر تحصیلی دیگری، این رشته نیز در کنار فرصت‌های متنوع، چالش‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد.
مزایا
- گستردگی در گرایش‌ها و مسیرهای تخصصی در مقاطع تحصیلات تکمیلی
این رشته امکان ادامه تحصیل در گرایش‌های متنوعی را فراهم می‌کند. همین تنوع باعث می‌شود افراد بتوانند مسیر تخصصی خود را براساس علاقه و توانمندی‌شان انتخاب کنند. - امکان فعالیت در حوزه‌های بین‌رشته‌ای
این رشته فرصت ورود به بسیاری از حوزه‌های جدید و کاربردی را فراهم می‌کند؛ مانند ترکیب زیست‌شناسی با هوش مصنوعی، پزشکی شخصی، طراحی واکسن، زیست‌فناوری دارویی و آنالیز داده‌های ژنومی - فرصت استثنائی برای اپلای و فعالیت در سطح بین‌المللی
بسیاری از پژوهش‌ها و پروژه‌های علمی جهان در زمینه‌های مرتبط با سلول و مولکول انجام می‌شود. دانشجویان این رشته با داشتن رزومه علمی قوی می‌توانند شانس بالایی برای پذیرش در دانشگاه‌ها یا مراکز تحقیقاتی خارج از کشور داشته باشند. - نقش مهم در افزایش سلامت در جهان
این رشته در توسعه درمان‌های نوین، پیش‌بینی بیماری‌های ژنتیکی، طراحی داروهای زیستی، واکسن و تحقیقات مربوط به علت ایجاد و درمان سرطان، نقش مهمی دارد. به همین دلیل میتوان گفت مسیر این رشته در آینده رو به رشد خواهد بود.
چالش‌ها
- نیاز به تحصیلات تکمیلی برای فرصت‌های شغلی بهتر و درآمد بالاتر
بسیاری از موقعیت‌های شغلی تخصصی، نیازمند مدرک کارشناسی‌ارشد یا دکتری هستند. با مدرک کارشناسی، بازار کار محدودتر و ورود به برخی فضاهای کاری (مانند آزمایشگاه‌های بالینی) نیاز به دوره‌های تکمیلی قابل اطمینان دارد. - رقابت بالا در حوزه پژوهش و صنعت
دانشجویان برای موفقیت در این رشته، باید بدانند که صرفاً داشتن مدرک کافی نیست. لازم است مهارت‌های عملی مربوط به رشته، نرم‌افزارهای تحلیلی و تجربه‌های پژوهشی قوی نیز داشته باشند. - کمبود زیرساخت برخی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخلی
در برخی موارد، کمبود تجهیزات، منابع مالی محدود و نبود حمایت‌های پژوهشی می‌تواند مانع از انجام تحقیقات با کیفیت بالا شود. همین موضوع ممکن است دانشجویان علاقه‌مند را با محدودیت‌هایی مواجه کند، به‌ویژه در مقطع کارشناسی
کلام آخر
به طور کلی، مسیر تحصیلی در زیست‌شناسی سلولی و مولکولی نیازمند علاقه به پژوهش، دقت بالا، توانایی در کارهای آزمایشگاهی و تسلط بر علوم پایه است. موفقیت در این رشته بیش از هر چیز به علاقه و پشتکار شخصی وابسته است، چرا که مسیر علمی آن ممکن است طولانی ولی بسیار پربار و آینده‌دار باشد. انتخاب رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی یعنی ورود به دنیایی پویا، علمی و کاربردی. این رشته فقط برای کسانی مناسب است که به عمق مفاهیم علمی علاقه دارند، عاشق آزمایشگاه‌اند و به دنبال تاثیرگذاری در علم، سلامت و فناوری هستند. اگر شما هم از جستجو، تحلیل و کشف لذت می‌برید، زیست سلولی و مولکولی می‌تواند نقطه آغاز مسیر علمی و حرفه‌ای شما باشد.
در نهایت باید گفت که بازار کار این رشته شاید مانند سایر رشته‌های حوزه درمان (مانند پزشکی یا داروسازی) به‌صورت مستقیم و تضمینی نباشد، اما با داشتن مهارت‌های عملی، پژوهشی و ادامه تحصیل در مسیرهای تخصصی، میتوان آینده شغلی روشنی را برای آن ترسیم کرد.
منابع
https://www.heyvagroup.com
https://fbs.sbu.ac.ir/
https://mcb.harvard.edu/
